عمارت صدرزاده :

عمارت صدرزاده با قدمتی که به دوره قاجار بازمی‌گردد، از خانه‌های تاریخی و مکان های دیدنی سیرجان به ‌شمار می‌رود. این عمارت دو طبقه در وسط باغ پسته‌ قرار دارد و دارای سایه‌بان‌هایی است که اطاق‌ها را از تابش شدید آفتاب برحذر می‌دارد. بخش‌های عمده‌ی عمارت شامل اصطبل، حمام، گاوچاه، استخر، باغچه، حوض‌خانه و شیرسنگی می‌شود. عمارت صدرزاده در بخش غربی شهر در خیابان انقلاب، بعد از تقاطع ولیعصر و انقلاب واقع شده است.

 

کفه نمك :

  باتلاق نمك سيرجان هم اكنون به صورت انبار عظيمي از نمك محلول در آمده كه سرتا سر حوضه دشت سيرجان رابه طور غيرمستقيم چه در حالت ي كه درياچه نمك پر آب باشد و چه در حالت خشك وكويري انباشته از نمك را تحت تاثيرخود در آورده است.

باتلاق نمك هم اكنون درحال خشك شدن است هر چند كه در مواقع باراني ممكن است پر آب باشد. سطح باتلاق نمك به صورت نواري شمال غربي، غرب تا جنوب غربي دشت سيرجان را در بر ميگيرد و دنباله آن به صورت منقطع و ضعيف تا دشت شهر بابك ادامه دارد.

باغ سنگي :

اين باغ از شاهکارهاي تاريخ است در نزديکي دهستان بلورد واقع در روستاي مياندوآب و در فاصله 45 کيلومتري جنوب شرقي سيرجان و به دست فردي ناشنوا به نام درويش خان گنگ ( اسفنديارپور) که به کشاورزي اشتغال داشته حدود 30 سال پيش ساخته شده است.اين در حقيقت يادگار گلستاني است که وي روزگاري از دست داده و به خيال خودش بوستاني از سنگ و چوب را به اين منظور ساخته باين انديشه که ديگر ظالم باغ سنگي را نمي گيرد و با چنين اميدي عمرخود را گذارنده است. زندگي او عجيب و کارهايش حيرت آور است و چه زيبا با زبان بي زباني شکايت درون خود را متجلي ساخته است.به نشانه تاثرات روحي در بلندترين نقطه چنار باغش فانوس دستي مي آويخته مردمي را که به ديدارش مي آمده اند به دور درخت طواف مي داده و با اشاره تقدس درخت را مي نمايانده و همزمان درخت خشک شده را با آويختن هر چه در دسترس داشته مي آراسته البته با چوب و سنگ و فلز و پارچه کهنه و قنديل و شاخ و سيم و پوست گوسفندان .درويش خان در همين مكان به خاك سپرده شد.

 

 

 

 

 

 

 

يخدان دوقلو :

  يخدان هاي دوقلوي كه از آنها به عنوان منحصر به فردترين يخدان هاي دو قلو نام برده مي شود در سيرجان قرار دارند. این يخدان ها توسط افراد خير ساخته شده اند ودر قدیم یخ مصرفی مردم را تامين مي كردند اين بنا داراي ديوارهاي بلند و مخازن يخ بوده كه از خشت خام و ملات گل ساخته شده است. اهالي سيرجان در فصل زمستان مخزن يخدان ها را از يخ پر نموده و با بستن دربها و روزنه ها در فصل تابستان از يخ آن استفاده مي كردند. اين بنا داراي ديوارهاي بلند و مخازن يخ بوده كه از خشت خام و ملات گل ساخته شده است. اهالي سيرجان در فصل زمستان مخزن يخدان‌ها را از يخ پر نموده و با بستن درب‌ها و روزنه‌ها در فصل تابستان از يخ آن استفاده مي‌كردند.

 

 

امام زاده علی علیه السلام :

در کيلو متر 15 سيرجان بين راه سيرجان و قلعه ي سنگ بقعه ي علي بن محمد بن ابراهيم بن موسي بن جعفر(ع) واقع است که علاوه بر شرافت و امامزادگي در تقوي و علم و فضيلت نيز ممتاز بوده است وي دز سال 201 هجري قمري مقارن هجرت امام رضا(ع) از طريق اهواز و فارس به قصد ديدار آن حضرت به اين سامان آيد و مردم از حضورش کسب فيض مي نمايند تا اينکه پس از شهادت امام رضا(ع) به دست عمال بني عباس به فيض شهادت نايل مي شود.  تا سال1253 قمري که توسط يکي از خوانين راه سيل تغيير داده شد اين حرم شريف به علت قرار داشتن در مسير رودخانه دست خوش آسيب قرار مي گرفت و از آن به بعد خوشبختانه از اين گونه صدمات مصون مانده است در سال 1255 قمري در زمان سلطنت محمد شاه قاجار حيدر قلي خان که باعث تغيير مسير رودخانه گشته بود با هزينه ي شخصي حرم و بقعه و گنبد مستحکمي بنا نمود و با نقوش و خطوط زيبا و اشعاري درباره ي آن بزرگوار ديوارها و سقوف را زينت داد. جعبه ي خاتمي که قبر امامزاده را در خود جاي داده ارزِش هنري والايي دارد و قدمت آن به چندين قرن قبل مي رسد.

امامزاده احمد :

در باغ بيميد شمال غربي سيرجان زيارتگاهي است که به يکي از نوادگان موسي بن جعفر(ع) نسبت داده مي شود .

سرو کهنسالي بر گنبد امامزاده احمد(ع) سايه افکنده که قدمت آن را بيش از هزار سال مي دانند و قبل از تعميرات سال 1293توسط سيد محمود خان فاطمي « ثقه الاسلام» سکويي با سنگ قبري بدين مضمون « النقيبُ نسابه ابو علي محمد بن ابو العباس کامل الدين » در کنار آن واقع بود که پس از وسعت و قرار گرفتن قبر در داخل حرم سنگ نيز ناپديد گشت.

آب مصرفي جهت استفاده ي زوار از پاياب هايي که از ابتدا از کنار سرو و سپس پشت حرم مي گذشت تامين مي گشت.
 

 

 

 

قلعه سنگ :

  در واقع شهر قديم سيرجان بوده كه در حال حاضر جز ديوارهاي فروريخته و منبر سنگي چيزي باقي نمانده و اگر آثاري موجود باشد ، جز در دل خرابه ها و داخل ساختمانهايي كهبه صورت تپه هاي خاك در آمده اند ، چيزي ديده نمي شود .

منبر سنگي قلعه سنگ ، تنها يادگار شهر قديم سيرجان است . اين منبر با ارتفاع 1.5 متر و به وزن بيش از دو تن ، از دوران سلطنت سلطان احمد مظفري ( 789 هجري قمري ) به يادگار مانده كه هفت سال قبل از خرابي شهر قديم سيرجان به اين صورت حجاري شده است .قلعه سنگ بر روي كوه سفيد آهكي ، كه در وسط جلگه سيرجان با ارتفاعي در حدود 200 متر از سطح جلگه قرار دارد ، بنا شده كه محيط آن حدود 4000 متر است .بالاي اين كوه را مسطح نموده اند تا بتوانند ساختمان بسازند. اين قلعه در اصل قلعه نظامي شهر بوده و ساختمانهاي شهر در اطراف قلعه و بخصوص در قسمت شرقي و شمالي آن تا حومه كهن شهر بنا گرديده است .

امروزه كه در بعضي جاها ، بولدزرها خاك آن را براي زراعت و به عنوان كود به باغهاي اطراف مي برند ، قسمتهايي از ديوار اطاقها و سقف ها نمايان مي گردد .
در قسمت جنوبي اي قلعه ، خانه هايي عالي و منازلي مرتفع با ديوارهايي بلند وجود داشته كه محل سكونت اعيان و اشراف بوده است . در سمت شمالي آن خياباني وسيع ، از شرق به غرب امتداد داشته كه در اطراف آن بازار ، منازل مسكوني و تجارتخانه قرار داشته است

در سمت شمالي ، در نزديكيهاي بالاي اين قلعه ، سنگ را تراشيده و آن را به صورت صفه اي در آورده اند كه به نام شاه نشين معروف است .

در قلعه ، محبسي وجود داشته كه در آن موميايي پيدا شده است . اين محبس در سمت جنوبي قلعه است و شكافي در آن وجود دارد كه معدن موميايي است .

در سمت غربي قلعه ، مغاره اي است در كمر كوه كه به طور طبيعي ، توخالي و تشكيل دالاني طولاني داده و به جز همان راهرويي كه دراد ، ديگر منفذي بر آن نيست و به همين دليل كسي نمي تواند به منتهاي آن برسد . ظاهراً اينجا زندان قلعه بوده است و اشخاص سياسي را كه از طغيان آنها بيم داشتند ، در اين زندان حبس مي كرده اند . اين محبس محل زنداني امير مبارزالدين محمد مظفر و سلطان شاه بوده است .

خلاصه شهري كه قرنها پابرجا بوده و هزاران انسان را در خود جاي و پرورش داده و نيز قلعه اي مهم در ايران به شمار مي رفته ، بيش از شش صد سال است كه ويران شده است . براي ساختن قلعه چون بردن مصالح ساختماني بر فراز كوه كه ارتفاع آن از سطح جلگه 300 متر است آن هم با شيب تند ، كار مشكل و خسته كننده اي بوده، از ابتكار حمل مصالح ساختماني به وسيله بز استفاده كرده اند ؛ به طوري كه بر پشت بزها خورجينكهايي انداخته و داخل هر خورجين يك يا دو آجر مي گذاشته و بزها را روانه بالاي كوه مي كرده اند و در بالا كارگراني بودند كه بار آنها را خالي و مجدداً آنها را روانه پائين مي كرده اند و اين كار دوباره تكرار مي شد .

بادگير چپقي :

  بناي قديمي که از آن به عنوان بادگير چپقي نام مي بريم در واقع باقيمانده يک خانه قديمي به نام خانه اقاسيدعلي اصغر رضوي است که در شهر سيرجان واقع است .

اين بادگير از آثار دوران پهلوي است که به لحاظ ارزش فرهنگي و هنري که تلفيقي از معماري و صنعت است، بنا گرديده است. بادگير مشهور با شبکه هاي هندسي منظم آن که در زير بادگير قرار دارد، بر روي فضاهاي مستطيل شکل شمالي - شرقي قرار گرفته که هواي اطراف را با عبور از کانالهاي تهويه به درون فضاها که در واقع تابستان نشين خانه بوده، مي فرستاده است. اين بادگير از آثار منحصر به فرد معماري است و گفته شده که ملهم از دودکش کشتيهاي قديمي بوده است.

از جمله تزئينات بکار رفته در بنا مجموعه لوله هاي چپقي شکل بادگير است که دهانه آنها به چهار جهت باز است. بدنه خارجي لوله هاي بادگير با قطعات کوچک آجرهاي هندسي شش ضلعي تزئين شده است.
 

 

 

 

مقبره ميرزبير :

  ميرزبير بنائي تاريخي است که بر فراز تپه اي در کنار قنات شريف آباد قهستان سيرجان ساخته شده. قسمت پايين بنا مکعب شکل ، با ابعاد 9 متر است که قطر ديوارهاي آن 1 متر و فضاي داخلي 7*7 متر است. ارتفاع آن تا پاي گنبد 8 متر است به نظر می رسدمعبدي است مربوط به قبل از اسلام. اما در زمان سلطنت محمد مظفر ،اولين امير از خاندان آل مظفر ،مرمت و آنرا به صورت مسجدي در آورده اند.

تاريخ روي آن مربوط به سال 751 هجري قمري بوده که اکنون محو شده است. اين تاريخ تقريباً همزمان با تاريخ بناي مسجد جامع کرمان است.

شاه فيروز :

  شاه فيروز، يکي از بناهاي تاريخي سيرجان است که شامل يک ساختمان چهار طاقي آجري با هشت ستون ،وسقفي گنبدي است که بر روي اين ستونها زده شده. اين بنا بر بالاي تپه اي در دوازده کيلو متري جنوب شرقي سيرجان و در کنار جاده ي سيرجان -بافت، در سه کيلو متري شرق امامزاده علي و قلعه سنگ قرار دارد.

آجرهاي اين بنا به شکل مربع مي باشند و مردم اين نواحي نقل مي کنند که در ساختمان آن از شير شتر استفاده شده تا بنا محکم ساخته شود و پا بر جا بماند.

شاه فيروز، يکي از بناهاي تاريخي سيرجان است که شامل يک ساختمان چهار طاقي آجري با هشت ستون ،وسقفي گنبدي است که بر روي اين ستون ها زده شده. اين بنا بر بالاي تپه اي در دوازده کيلو متري جنوب شرقي سيرجان و در کنار جاده ي سيرجان -بافت، در سه کيلو متري شرق امامزاده علي و قلعه سنگ قرار دارد.
آجرهاي اين بنا به شکل مربع مي باشند و مردم اين نواحي نقل مي کنند که در ساختمان آن از شير شتر استفاده شده تا بنا محکم ساخته شود و پا بر جا بماند.

در اطراف آن، و در تمام سطح تپه اي که بنا بر روي آن ساخته شده ،قسمتهاي شکسته و باقيمانده ي ظروف سفالي به چشم مي خورد و وجود تمدني عظيم را در اين نواحي نشان مي دهد. چهار ستون از اين ساختمان خراب شده و فرو ريخته ،اما سقف آن هنوز بر روي چهار ستون مستحکم ديگر باقيمانده است.

آنطور که مردم سيرجان ميگويند،اين مقبره متعلق به ابوکاليجار پسر عضد الدوله ديلمي است که بر اثر خوردن گوشت آهو دل درد گرفته و در همين محل درگذشته و او را برفراز اين تپه دفن کرده اند آقاي دکتر باستاني پاريزي در کتاب از سير تا پياز مي نويسد:

« يک روايت ديگر در مورد شاه فيروز داريم و آن اين است که يکي از پادشاهان ديلمي در اين حوالي ، در اثر خوردن گوشت آهو دل درد شد و سپس درگذشت. «... که ملک با کاليجار حاکم کرمان ، وقتي در شکارگاه نزديک همين محل آهويي شکار کرد و گوشت آنرا زياد خورد ،بيمار شد و در همانجا درگذشت.»

يک ضرب المثل قديمي هم در مورد شاه فيروز در سيرجان هست که محتواي آن تائيد کننده نطز کساني است که آنرا آتشکده دانسته اند و آن اين است که اگر بخواهند بي خاصيتي شخصي را عنوان کنند. مي گويند :«فلاني مثل شاه فيروز است ، نه کور مي کند نه شفا مي دهد.»